Dat is geen literatuur, dat is schrijfkunst!

Waarom is niet elk boek literatuur vroeg ik me af. In muziek bijvoorbeeld is alles muziek: van Schlager tot opera, en van hardcore tot modern klassiek. Je zal niet snel zeggen: dat is geen muziek, ook al beoordeel je het gehoorde als herrie.
Gezangen in de kerk gaan door voor muziek, en het fluiten van een vogel. Maar ook elektronische beats en kraken zijn muziek, weliswaar modern, maar toch. Hoewel ook muziek vaak misbruikt wordt, zal je nog altijd (bijvoorbeeld) van een jingle bij een reclamespot zeggen dat het muziek is. Terwijl een reclameslogan natuurlijk geen literatuur is.
     Hoe komt het nu eigelijk dat bij de term literatuur meteen een waardeoordeel lijkt te worden meegenomen. Boeken van slechte kwaliteit zijn ‘geen literatuur’, en goede boeken worden als ‘literaire boeken’ beoordeeld. Misschien heeft het te maken met het feit dat een mens eigenlijk niet geen tekst kan gebruiken.
Woorden kunnen verder voor allerlei doeleinden gebruikt worden: voorlichting, sensatie, nieuws, protest etc. Vandaag nog zag ik op het plein voor de tweede kamer een jongen met een spandoek: ‘Idealen kun je niet verbieden! Kraken gaat door!’
Muziek wordt nooit voor iets anders gebruikt dan voor… euh, muziek (tenzij er tekst bij komt). Muziek hoef je niet te maken, dat doen anderen eventueel wel voor je, en dan kun jij er nog altijd op dansen. Maar waar is een mens zonder tekst, of het nu een voorzichtige of brutale tekst is, geschreven of gesproken. Zonder tekst en taal lijk je maar half mens te zijn, een gehandicapte.
     Kort geleden las ik een stukje van Saskia Noort, om te zien hoe niet-literatuur eruit ziet. Ze lijkt een soort ‘zangeres zonder naam’ van de schrijfkunst te zijn, en dan eentje die nog niet echt veel heeft meegemaakt. Wat je dan krijgt is dat gereutel over onbelangrijke details. Het doet me denken aan ‘gesprekken’ waarbij iemand een boek of film gaat zitten vertellen aan de ander. Het is vergelijkbaar met het gereutel van buurvrouwen. “Toen zeg ze, nou, ze zegt, dat had ik toch allemaal ook niet zien aankomen zegt ze, maar dat weet ik niet hoor, ik heb al zo vaak gezegd tegen der dat het mis ging, dat ziet toch iedereen. Toen heb ze der boeltje gepakt en is gewoon weggelopen, en toen nou ja, toen kwam de overbuurvrouw en hebben we nog even lekker gekletst over van alles en nog wat, je kent dat wel, over koetjes en kalfjes, nou niet letterlijk natuurlijk, stel je voor…
de weiden liggen ongezegd in het licht
de koeien die zo vaak geschilderd zijn
weerhouden met een jong nat oog
ie’dre beschrijving van hun warm geheim”.
“Waaat zeg je?” “Nee laat maar. Nee, ik had het over koetjes, dus ik dacht, ach laat maar, dat was een gedicht. Vroeger moest iedereen wel eens een gedicht uit het hoofd leren, nou die van mij zit er nog hoor, haha, gut, maar waar hadden we het over…”

(maar nu ging mijn fantasie alweer een andere kant op, het fenomeen dat je ook binnen een modern verhaal oud cultuurgoed kunt overdragen, zoals Ian McEwan in Saturday)

Als je het vergelijkt met muziek is het toch simpel, dacht ik, om het over literatuur te hebben. Je hebt genres en kwaliteiten, maar het zou toch onder dezelfde noemer moeten (kunnen) blijven vallen.
Maar die vergelijking gaat niet helemaal op. Muziek kun je niet reutelen, tenminste, dat doe je niet zomaar, er is altijd een drempel te nemen. Bij tekst moeten we die grenzen zelf aanbrengen. Lastig. Waar begint literatuur en waar eindigt niet-literatuur. En dan heb ik het nog niet eens over gedichten en poëzie gehad. Wie weet daar iets zinnigs over te zeggen, wanneer is een gedicht poëzie?
     Saskia Noort doet een heel jaar over een boek las ik. Toch best sneu om dan geen literatuur geschreven te hebben. Kunnen we niet een aanduiding verzinnen waar alles onder valt, inclusief poëtica. 'Schrijfkunst' bijvoorbeeld? Waarom zijn we niet gewoon allemaal schrijfkunstenaars zodra we de pen ter hand nemen. Wie doet ons wat.